برخورد یا پیشگیری؟

پیرامون مساله تقلب، توجه به هر دو موضوع برخورد و پیشگیری ضروری است.

متاسفانه در کشوری که تاریخ آن، میزبان استادان بزرگ ادب و اخلاق بوده است، موارد متعددی ازبداخلاقی را، حتی در زندگی روزمره، مشاهده می کنیم. بسیاری از این بداخلاقی ها به نحوی با مساله تقلب سر و کار دارد. شرایط فعلی جامعه را می توان با گرفتار شدن سیستم های فیزیکی در یک نقطه می نیمم محلی مقایسه نمود. البته شخصاً بر این باورم که هنوز با گرفتار شدن در چنین نقطه ای فاصله هست و هنوز نیز می توان از این گرفتاری پرهیز نمود. با این حال، بخشی از بداخلاقی های راه یافته در محیط های آکادمیک، انعکاس بداخلاقی های رایج در جامعه است.

همانگونه که در محیط دانشگاه (و حتی محیط های آموزشی پیش از دانشگاه) سعی می شود تا مسائل علمی و فنی به دانشجویان آموزش داده شود، لازم است تا دانشجویان را با اخلاق حرفه ای و اخلاق پژوهش آشنا نمائیم. به وضوح، جای درسی در رابطه با اخلاق حرفه ای در مجموعه دروس دانشگاهی (حداقل دروس رشته های مهندسی) خالی است. نمی توان بدون آموزش اصول، از دانشجو انتظار داشت تا آنها را رعایت کند. البته، تخلفات بدیهی (مانند کپی کامل یک پایان نامه) از مواردی است که انتظار می رود همه با آن آشنائی داشته باشند. تجربه نشان داده است که تنها، ارائه یک درس یا کارگاه آموزشی در این رابطه کارآمد نیست. در این راستا، به آن حد تلاش لازم است تا اصول اخلاقی مرتبط با حرفه و نیز اخلاق پژوهشی، ملکه ذهن دانشجو شود.

از سوی دیگر، محرک های بی شماری وجود دارد که باعث می شود حتی برخی از همکاران آشنا با اصول اخلاقی پژوهش، دست به تقلب در انتشار مقاله بزنند. عموماً انسان بر مبنای محاسبه ناخودآگاه (یا خودآگاه) مقدار مترقبه سود و زیان عمل می نماید. پارامترهائی نظیر "شانس کشف تقلب"، "جرائم و پیامدهای ناشی از کشف تقلب" و "سود حاصل از تقلب (مثلاً انتشار مقاله کپی شده)" تعیین کننده مقدارمترقبه سود و زیان تقلب آکادمیک هستند. به این ترتیب، تلاش در راستای افزایش شانس کشف تقلب، افزایش جرائم و کاهش سود، می تواند باعث کاهش قابل توجه موارد تقلب گردد. در صورتی که امکان افزایش شانس کشف تقلب یا کاهش سود وجود ندارد، باید جرائم بسیار سنگینی در نظر گرفت تا مقدار مترقبه سود و زیان، بیشتر به سمت زیان متمایل گردد. البته، لازم است تا مواردی که می توانند تقلب شناخته شوند، به همراه جرائم در نظر گرفته شده، به صورت شفاف و با صراحت کامل اعلام گردند.