بررسی وضعیت علمی کشورها و نشریات با SCImago

SCImago چیست؟

SCImago پایگاهی اینترنتی است که هدف آن بررسی وضعیت علمی کشورها و نشریات است [1]. می توان گفت آنالیز این پایگاه از چندین نظر نسبت به آنالیزی که مؤسسه ISI بر اساس ضریب تأثیر ارائه می دهد برتری دارد[2] . نخست، SCImago آنالیز خود را بر پایه نشریات نمایه شده در Scopus انجام می دهد که از گستردگی بسیار بیشتری نسبت به ISI برخوردار است. دوم، به جای آنکه معیار مقایسه را ضریب تأثیر (IF) در نظر بگیرد (که یک معیار قراردادی است و هیچ پشتوانه علمی ای هم برای معیار بودن ندارد) بر اساس الگوریتم Google PageRank عمل می کند که برتری آن در عمل اثبات شده و به طور خاص در مورد نشریات علمی هم مورد استفاده قرار گرفته است[3] . سوم آنکه برخلاف ضریب تأثیر که در بسیاری از موارد فقط برای مؤسساتی در دسترس است که حق عضویت کلانی به پایگاه ISI پرداخته اند، SCImago تمام نتایج خود را به صورت مجانی و آزاد در اختیار علاقه مندان قرار می دهد. در نهایت، استفاده از SCImago بسیار آسان تر از ISIknowledge می باشد.

برای نشان دادن نحوه کار با این پایگاه، ابتدا وضعیت علمی کشورها را در سال 2007 بررسی می کنیم. برای این منظور به این آدرس مراجعه کنید:
http://www.scimagojr.com/countryrank.php
و در قسمت بالای صفحه سال را به 2007 تغییر دهید. (در حالت پیش فرض یک بازه زمانی بزرگ 1996-2007 در نظر گرفته شده است). سپس روی Refresh کلیک کنید. نتیجه حاصله احتمالا بسیار رضایت بخش است، چرا که ایران در رتبه 25 و بالاتر از کشورهایی مانند دانمارک و فنلاند قرار گرفته است. اما توجه کنید که در این حالت نتایج صرفا بر اساس تعداد مقالات منتشره مرتب شده اند. شاید معیار دیگری که بتوان به آن استناد کرد H index است، که نشان می دهد حداکثر n مقاله از یک کشور وجود دارد که هر یک دست کم n بار مورد ارجاع قرار گرفته است [4]. برای مقایسه بر اساس این معیار در قسمت Order by: گزینه H Index را انتخاب کنید.

متاسفانه این بار نتایج چندان جالب نیست و رتبه ایران 58 است. این موضوع واقعیت تلخی را نشان می دهد: متاسفانه در ایران با رشد روز افزون چاپ مقاله مواجهیم، اما پژوهشگران ما به ندرت مقالات مهم یا به قول معروف «داغ» منتشر می کنند. متأسفانه در این لیست کشورهایی مانند کنیا و پورتوریکو هم از ایران سبقت گرفته اند.

نکته دیگر آن که متوسط کیفیت مقالات منتشره در ایران هم چندان جالب نیست. اگر لیست را این بار بر اساس Cites per Document مرتب کنید نتیجه نا امید کننده دیگری مشاهده خواهید نمود: رتبه ایران این بار 162 است! از کشورهایی که تعداد مقالات منتشره آنها رقم قابل توجهی بوده، تنها چین و روسیه رتبه بدتری نسبت به ایران دارند که به وضوح به دلیل تعصب آنها نسبت به زبان و چاپ تعداد زیادی مقاله به زبانهای چینی و روسی است که احتمال مورد ارجاع قرار گرفتن توسط محققان خارجی را بسیار کم می کند. به هر حال این معیار نباید به عنوان یک معیار برای بررسی کیفیت پژوهش به کار رود، اما می تواند برای ما زنگ خطری باشد که مقالات ما ایرانیان ظاهرا مقالات سودمندی نیستند. ضمن اینکه اگر روی نام ایران کلیک کنید، در صفحه جدید نمودارهای جالبی وجود دارد که برای مثال یکی از آنها نشان می دهد بخش عمده ای از ارجاعات ما ابرانیان (حدود 57%) ارجاع به خود بوده است.

اکنون از طریق لینک زیر وارد بخش جستجوی نشریات شوید.
http://www.scimagojr.com/journalsearch.php
همان طور که قبلا ذکر شد، SCImago برای مقایسه نشریات به طور پیش فرض از معیار منحصر به فردی به نام SJR استفاده می کند. (در بخش Journal Indicators می توان با توجه به معیارهای مختلف نشریات متعددی را با هم مقایسه کرد). در اینجا نحوه بررسی کیفیت یک نشریه را نشان می دهیم. برای مثال، در زمینه زیست شناسی، ژورنال پاکستانی Pakistan Journal of Biological Sciences را در نظر بگیرید که به قول معروف ISI هم هست. طبق آمار Scopus، تنها در سال 2007 بیش از 470 مقاله از نویسندگان ایرانی در این نشریه به چاپ رسیده است. این نشریه هنوز ضریب تأثیر ندارد. بنابراین، در لینک فوق نام این نشریه را جستجو می کنیم.

نتیجه جستجو: SJR=0.038

برای درک ابعاد مسأله، این عدد را با نشریه Biochemical and Biophysical Research Communications مقایسه کنید: SJR=0.600. به بیان دیگر، نشریه اخیر حدودا 16 برابر نسبت به آن نشریه پاکستانی بهتر است. به بیان غیر علمی و غیر دقیق شاید بتوان گفت چاپ یک مقاله در این نشریه هم ارز چاپ 16 مقاله در آن نشریه پاکستانی است. خودتان قضاوت کنید که با ساز و کار فعلی وزارت علوم برای ارتقاء اساتید و دفاع پایان نامه، چرا باید کسانی به خودشان زحمت بدهند و کاری در حد و اندازه یک نشریه متوسط مانند BBRC انجام دهند، در حالی که نشریات پاکستانی هم همان اثر را دارند؟ بی دلیل نیست که در سال 2007 تنها 4 مقاله از ایران در این نشریه منتشر شده است. البته همان طور که ذکر شد، BBRC نشریه متوسطی است، و هرگز به گرد پای نشریه ای مثل (SJR=6.349) Nature نمی رسد. در مورد کیفیت نشریات ایرانی هم خوانندگان علاقه مند می توانند به سادگی موضوع را مورد بررسی قرار دهند. برای مثال، دو نشریه Computational Biology and Chemistry و Journal of the Iranian Chemical Society که هر دو به شیمی مربوط می شوند را در نظر بگیرید. ضریب تأثیر این دو نشریه هم تقریبا مساوی است: (IF=1.65 در مورد CBAC و IF=1.39 در مورد JICS). با این حال کیفیت دو نشریه به طرز فاحشی متفاوت است، چرا که JICS بیشتر بزرگی ضریب تأثیر خود را از «ارجاع به خود» مؤلفانش به دست آورده که در الگوریتم PageRank وزن ناچیزی به آن تعلق می گیرد. در نتیجه: SJR=0.323 در مورد CBAC و SJR=0.072 در مورد JICS خواهد بود، که همزمان غیر قابل اطمینان بودن ضریب تأثیر و کیفیت نسبتا مناسب نشریه CBAC را نشان می دهد.

البته SJR نقصی ذاتی نیز دارد: اگر در یک زمینه علمی، مثل ریاضی، متوسط تعداد ارجاعاتی که در هر مقاله داده می شود بسیار پایین باشد، SJR مربوط به نشریات مختلف تفاوت بسیار زیادی نخواهند داشت. بنابراین در مقایسه نشریات با یکدیگر باید احتیاط کرد. برابر مثال در رشته ریاضی دو برابر شدن SJR شاید مثلا به معنای ده برابر شدن کیفیت نشریه باشد. تا جایی که من اطلاع دارم این موضوع تا کنون مورد بررسی قرار نگرفته است.

امیدوارم این مطلب مورد استفاده علاقه مندان قرار گیرد.

سید امیر مرعشی
IMPRS-CBSC, Berlin

References:

[1] SCImago. (2007). SJR — SCImago Journal &; Country Rank. Retrieved September 09, 2008, from http://www.scimagojr.com
[2] ME Falagas, VD Kouranos, R Arencibia-Jorge, DE Karageorgopoulos (2008) Comparison of SCImago journal rank indicator with journal impact factor. FASEB J. 22: 2623-2628.
[3] J Bollen, MA Rodriquez, H Van de Sompel (2006) Journal status. Scientometrics 69: 669-687.
[4] JE Hirsch (2005) An index to quantify an individual's scientific research output. Proc. Natl. Acad. Sci. USA 102: 16569-16572