ساماندهی کنفرانس های داخلی و بهبود کیفیت مقالات
در اوایل دهه 1370 خورشیدی، بسیاری از کنفرانس های داخلی انجمن های علمی کشور شروع به فعالیت مستمر سالانه کردند. به خاطر دارم که در اولین دوره های برگزاری کنفرانس مهندسی مکانیک (که اینجانب از آن اطلاع کافی دارم) حداکثر 200 مقاله به هیئت برگزار کننده می رسید که از آن میان حدود 100 مقاله بصورت کاملا حرفه ای داوری شده و برای ارائه پذیرفته می شدند. پس از گذشت تقریبا یک دهه، تعداد مقالات ارسالی به بیش از 2000 رسیده است، سیستم ارسال و چاپ و اطلاع رسانی کاملا الکترونیکی شده اند ولی کیفیت مقالات به همان نسبت سقوط کرده است. به یاد یک سخن بامزه رایج در بین فیزیک دانان غربی افتادم که می گویند ضخامت ژورنالهای امروزی با سرعت نور زیاد می شود در حالیکه اطلاعات حمل شده توسط آنها به صفر میل می کند! این گزاره تا حد زیادی درست است و در بحث دیگری به موشکافی بیشتر آن خواهم پرداخت ولی هم اکنون موضوع صحبت ما کنفرانس های داخلی است
در دهه 1370 با 200 مقاله ما همان تعداد داور داشتیم که الان با 2000 مقاله داریم. در آن زمان استادم یک یا دو مقاله برای داوری دریافت می کرد و در زمانی معقول (یک یا دو هفته) ارزیابی خود را به کمیته برگزاری ارسال می کرد. هم اکنون بیش از 15 مقاله بدون اطلاع قبلی به اینجانب می رسد که بایستی طی مدت کوتاهی، مثلا یک ماه، ارزیابی شوند، در حالیکه فقط دو یا سه مقاله واقعا در زمینه کاری و تخصص اینجانب است. طبیعی است این اتفاق برای دیگران هم می افتد و نتیجه معلوم است: پس فرستاده شدن مقالات نامربوط با زمینه تخصصی داور به برگزار کننده! حال خود را جای دبیر علمی کنفرانس قرار دهید که می خواهد شرکت کنندگان را راضی نگه دارد. چند مرحله دیگر باید طی شود تا تکلیف یک مقاله مشخص گردد؟ نتیجه قابل پیش بینی است: بسیاری از مقالات ارسال شده در روزهای آخر (که بیش از 50 درصد مقالات هستند) عمیقا داوری نمی شوند
از طرف دیگر، ارسال مقاله توسط دانشجویان و بدون اطلاع استاد امری رایج در کنفرانس های داخلی است و برخی از اسنادان چنین دانشجویانی را دارای ضریب هوشی بالا تلقی می کنند و ظاهر شدن اسمشان به عنوان نویسنده این مقالات را امری عادی می پندارند. برخی از پیشنهاد های دکتر قدسی در خصوص بالا بردن کیفیت مقالات و مسائل مرتیط با حق نگارش هنوز تنها راه حل های ممکن برای جلوگیری از اتفاقاتی نظیر عدم اطلاع یک نویسنده از نویسنده بودنش است ولی در دراز مدت راه حل های بهتری نیاز داریم. یکی از روش های بالا بردن کیفیت، برگزاری کنفرانس های بزرگ در فاصله های زمانی بیش از 2 سال است. در اینجا من با ذکر یک مثال موفق، راه حلی را پیشنهاد می دهم که امید وارم مورد توجه روسای انجمن های علمی کشور قرار گیرد
اتحادیه جهانی نجوم
(International Astronomical Union)
یکی از بزرگترین اتحادیه های فراملیتی در جهان است که علاوه بر برقراری ارتباط بین منجمین، به آموزش و استاندارد سازی این علم روز می پردازد. این اتحادیه در طول سال سمپوزیوم ها و کارگاههای آموزشی را برنامه ریزی می کند که به مسائل بسیار تخصصی می پردازند. مثلا سمپوزیوم سیاه چاله ها در مرکز کهکشانها. این سمپوزیوم ها توسط یک پژوهشگر بنام پیشنهاد و در رده های مدیریتی این اتحادیه مورد داوری موضوعی قرار می گیرند. سپس محل برگزاری و منابع مالی مشخص می شوند. این در حالی است که پیشنهاد دهنده لزوما از کشور برگزار کننده نیست. معمولا بین 20 تا 50 نفر در هر کدام از این سمپوزیوم ها شرکت می کنند و مجموعه مقالات توسط انتشارات دانشگاه کمبریج چاپ می شوند. حدود 20 سمپوزیوم اینچنینی در طول سال، تقریبا تمام زیر شاخه های علم وسیعی به نام نجوم و اختر فیزیک را پوشش می دهند و طبیعتا کیفیت مقالات و سطح داوری بسیار بالاست، چون انتشارات معروفی همچون کمبریج حاضر به چاپ نتایج است. اما همین مجمع هر 3 سال یک بار گردهمایی جهانی بزرگی را برگزار می کند که در آن بیش از 3000 منجم و فیزیکدان حضور دارند. در این مجمع جهانی، معمولا 3 یا 4 سخنرانی کلیدی توسط معروفترین پژوهشگران در چند موضوع داغ آن سال ارائه می شوند. بخش مقالات شامل سخنرانی های 10 دقیقه ای است و بخش پوستر هم وجود دارد. مجموعه مقالات این نشست بزرگ چاپ نمی شوند ولی تصمیم های گرفته شده در گروه های کاری و ارتباط های ایجاد شده، توسعه و برنامه های 3 سال آینده را شکل می دهند
مثال ذکر شده در فوق را به راحتی می توان در مقیاس های کوچک به کار برد. مثلا انجمن مهندسین مکانیک ایران می تواند سمپوزیوم های سالانه ای را در هر کدام از زیر شاخه های مهندسی مکانیک برگزار کند. تعداد کمتر شرکت کنندگان در هر کدام از این سمپوزیوم ها (نسبت به کنفرانس های سالانه) مسلما به داوری های دقیق تر می انجامد، کیفیت مقالات بهتر می شوند، منابع مالی به نحو شایسته ای هزینه می شوند، پژوهشگران در شرایط مطلوبی با همکاران خود آشنا می شوند و طبیعتا باروری علمی بالا می رود. به علاوه، شهر های کوچک تر با امکانات محدود تر هم می توانند میزبان شوند و برو و بیای شهرشان بیشتر گردد. در این میان، نیاز به یک مجمع بزرگتر را می توان با برگزاری کنفرانس های 3 یا 4 سالانه رفع کرد، ولی نباید ارزش علمی مستقیمی به چنین کنفرانس های بزرگی نسبت داد. نتیجه کار سمپوزیم ها را یک انتشاراتی معتبر می تواند چاپ کند و نتیجه یک کنفرانس مثلا 3 سالانه می تواند تعیین استراتژی سال های آینده باشد
پس می توان هم کنفرانس داشت و هم کیفیت ولی نه با شیوه های فعلی
البته پیش از این‌ها یک کار اساسی‌ی دیگر هم لازم است: نتایج داوری را برای نویسنده‌ها بفرستیم! (من هیچ‌گاه نتایج داوری‌ی مقاله‌هایی که به کنفرانس‌های ایرانی فرستادم دریافت نکرده‌ام. و کنفرانس‌هایی که تاکنون به آنها فرستاده‌ام این‌های‌اند: مهندسی برق و کامپیوتر، انجمن کامپیوتر و دانش‌جویی برق و کامپیوتر.)