پاسخ مدیر گروه علم‌سنجی به مطلبی در این بلاگ در مورد SCImago

جناب آقای دکتر الستی

رئیس محترم مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

باسلام

احتراماً در بازگشت به نامه‌های مورّخ20/6/1387 حضرتعالی مبنی بر معرّفی وبگاه Scimago، بدینوسیله اطّلاعات لازم به پیوست تقدیم می‌شود. امیدوار است که مطالب ارائه شده، در راستای معرّفی قابلیّت‌ها و اعتبار آن وبگاه مفید واقع شود.

در ابتدا لازم به توضیح است که وبگاهِ SCImago، متعلّق به یک گروه پژوهشیِ مربوط به دانشگاه گرانادا در اسپانیا است که با استفاده از اطّلاعاتِ مقاله‌ها و نشریّه‌های نمایه‌سازی شده در پایگاه Scopus، به ارزیابی و تحلیل نشریّه‌ها و تولیدات علمی کشورها و حوزه‌های موضوعی مختلف می‌پردازد. بخش‌ عمده‌ای از تحلیل‌هایی که توسّط این وبگاه و به منظور ارزیابی نشریّه‌ها صورت می‌پذیرد، از الگوریتم PageRank الگوبرداری شده است و در واقع سعی می‌کند قابلیّت پیدایی (Visibility) نشریّه‌ها را در پایگاه Scopus از سال 1996 به بعد نشان دهد.

شایان ذکر است که الگوریتم PageRank، توسّط موتور کاوش Google نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و در واقع به عنوان یکی از علائم تجاری Google به شمار می‌رود که پروانة ثبت اختراعات آن، با شمارة 6.285.999، در ادارة ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا و به نام دانشگاه استنفورد به ثبت رسیده است. هدف اصلیِ PageRank به عنوان یک الگوریتم تحلیل پیوندهای اینترنتی، "اندازه‌گیری" اهمّیّت نسبی یک مدرک در هر مجموعه (مثلاً در یک وبگاه یا یک نشریّه) است و به همین دلیل، این وبگاه، هر مدرک را بر اساس پیوندهایی که از سایر مدارک دریافت کرده است، به صورت عددی وزن‌دهی می‌کند. پایه و اساس آماریِ این الگوریتم، توزیع احتمالاتی است. در توزیع احتمالاتی، برای هر احتمال اعدادی بین صفر و یک در نظر گرفته می‌شود. بنابراین،‌ احتمال 0.5 در این الگوریتم به این معنی است که برای وقوع یک چیز، به میزان50% شانس وجود دارد. به بیانی دیگر، 50% احتمال وجود دارد که یک شخص با کلیک‌های تصادفی که انجام می‌دهد، به مدرک مذکور هدایت شود. با توجّه به افزایش توجّه به روش‌های وب‌سنجی در مطالعات علم‌سنجی، اخیراً الگوریتم PageRank به عنوان یک جایگزین برای شاخص «ضریب تأثیر» که توسّط «مؤسّسة اطّلاعات علمی» مورد استفاده قرار می‌گیرد پیشنهاد شده است و به دنبال آن‌ نیز برای نخستین بار، این الگوریتم در وبگاه eigenfactor.org به مورد اجرا درآمده است. به این ترتیب، وبگاه eigenfactor.org، یکی از اوّلیّن وبگاه‌هایی است که برای تعیین میزان اعتبار هر نشریّه، به جای شمارش صِرفِ جمع استنادهایی که به یک نشریّه صورت گرفته است، «اهمّیّت» هر استناد را بر اساس روشِ PageRank در نظر می‌گیرد.

هم‌اکنون وبگاهِ SCImago، به عنوان یکی از وبگاه‌های مورد استفاده در مطالعات «وب‌سنجی»، بیش از پیش مورد توجّه متخصّصان علم‌سنجی قرار دارد. یکی دیگر از دلایل اهمّیّت یافتن این وبگاه، گزارش‌های آماری مختلفی است که با فورمتی کاملاً کاربرپسند و قابل انتقال به نرم‌افزارهای تجزیه و تحلیل آماری نظیر Excel در اختیار قرار می‌دهد و امکان مقایسه و تجزیه و تحلیل وضعیّت تولیدات علمی کشورها، موضوع‌ها، سازمان‌ها و دیگر شاخص‌های علم‌سنجی را فراهم می‌سازد.

در نهایت باید اذعان داشت، هر چند این وبگاه نشریّه‌های تحتِ پوششِ پایگاه Scopus را که هنوز درصد قابل توجّهی از آن‌ها از نظر Peer Review بودن از اعتبار لازم برخوردار نیستند به عنوان مبنای تجزیه و تحلیل خود قرار می‌دهد، امّا از طرفی دیگر، به دلیل قابلیّت‌های نرم‌افزاری مفیدی که در اختیار دارد و همچنین به دلیل توانمندی‌هایی که در بخش بازیابی و انتقال اطّلاعات آن وجود دارد، روزبروز بر اهمّیّت آن افزوده می‌شود و بنا به پیش‌بینی بسیاری از متخصّصان علم‌سنجی، در آینده‌ای نه چندان دور، به عنوان رقیبی جدّی برای «مؤسّسة اطّْلاعات علمی» به شمار خواهد رفت.

گفتنی است که «گروه علم‌سنجیِ مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور»، در بخش‌هایی از طرح تحقیقاتی خود در طرح تحوّل علم و فنّاوری کشور که در راستای تدوین نقشة جامع علمی کشور ارائه داده است، علاوه بر این که تجزیه و تحلیلِ اطّلاعاتِ پایگاه‌های «مؤسّسة اطّلاعات علمی» را مبنا قرار داده است، بر اساس اطّلاعات وبگاه Scimago نیز به تجزیه و تحلیل اطّلاعات پرداخته و نتایج آن را به عنوان اسناد پشتیبان، به گروه تلفیق ارسال کرده است.

با آرزوی توفیق‌های الهی

عبدالرضا نوروزی چاکلی

مدیرگروه علم‌سنجی

23/6/1387