یادداشتهای یک سردبیر، یادداشت ششم: تقلب ترجمه ای

به نام خداوند جان و خرد

با سلام و احترام به خوانندگان گرامی

آن چه تا کنون در سلسله نوشتارهای یادداشتهای یک سردبیر ارائه گردید به بیان انواع متفاوت تقلب در مقالات در حالتی می پرداخت که متن اصلی و مقاله تقلبی هر دو در قالب یک زبان به نگارش درآمده باشند. در این بخش گونه ای از تقلب مطرح می شود که زبان مقاله تقلبی با زبان مقاله اصلی متفاوت باشد، برای تقریب موضوع به ذهن به عنوان مثال حالتی را در نظر آورید که متن اصلی به زبان انگلیسی و مقاله تقلبی به زبان فارسی باشد. در این نوشتار از این نوع تقلب با عنوان "تقلب ترجمه ای" یاد می شود.
به لحاظ تقسیم بندی انواع تقلب، تقلب ترجمه ای در واقع در عرض تقلبهای پیش گفته نیست بلکه در طول آنها قرار دارد، درواقع می توان هر یک از انواع تقلبهای "ناشیانه"، "عمده"، "محتوایی" و "تقلب اقتباسی" (1) را در نظر گرفت که مرحله ترجمه نیز به آن افزوده شده است. لذا باید تمهیدات لازم برای شناسایی آن تقلبها را نیز تا حد امکان برای مقابله با این نوع تقلب بکار برد. آن چه کار را در مورد چنین تقلبی دشوار می سازد آن است که دایره افرادی که به هر دو زبان آشنا باشند و از تخصص لازم برای داوری مقاله برخوردار بوده و آمادگی تقبل مسئولیت داوری را نیز داشته باشند بسیار محدود تر از زمانی است که مثلاً هم متن اصلی و هم مقاله تقلبی به زبان انگلیسی به رشته تحریر در آمده اند. چنین مشکلاتی چند برابر خواهند شد اگر تعداد افراد متخصص در زمینه مقاله مورد ارزیابی کاهش یابد. به عنوان مثال حالتی را فرض کنید که متن اصلی به زبان ایتالیایی و متن تقلبی به زبان فارسی باشد. البته طبعاً تعداد افراد آشنا به این زبانها نیز کاهش می یابد.
از بعد دیگر باید توجه داشت که فرد یا افرادی که اقدام به تهیه مقاله تقلبی از نوع تقلب ترجمه ای می کنند باید تا حدی به هر دو زبان آشنا باشند و همچنین تسلط ایشان به حوزه تخصصی مقاله نسبتاً خوب باشد. بدیهی است مقاله تقلبی حاوی ترجمه ناشیانه حتی از برترین متون تخصصی نیز خیلی زود مشت تهیه کنندگان خود را به عنوان متقلب باز می کند. اصولاً بسیاری از اوقات داوران متخصص که امر داوری را با دقت انجام می دهند می توانند بخشهایی از متن مقاله را که ترجمه شده است شناسایی کنند مگر آن که با یک ترجمه کاملاً حرفه ای یا یک مولف کاملاً ضعیف از بعد کیفیت نوشتاری املایی و انشایی روبرو باشند.
تقلب ترجمه ای معمولاً از متون اصلی تخصصی به زبانهای رایج بین المللی به زبانهایی که کمتر در آن حوزه تخصصی رواج دارند روی می دهند، زیرا معمولاً محققان برجسته سعی دارند مقالات و متون تخصصی با نوآوری مناسب را به زبان بین المللی انتشار دهند. البته عکس این حالت نیز مشاهده شده است که افراد متقلب مقالات خوب به زبانهای دیگر را به زبان انگلیسی ترجمه و به نام خود برای مجلات و یا کنفرانسهای تخصصی ارسال می کنند.
هر چند قصد دارم بحث شناسایی مقالات تقلبی را به یکی از نوشتارهای آتی "یادداشتهای یک سردبیر" موکول نمایم، اما در این مجال ذکر دو نکته در این خصوص خالی از فایده نیست. نخست آن که برای مجلات و کنفرانسهای تخصصی که مقالات را به زبانهای غیر بین المللی منتشر می سازند –نظیر زبان فارسی در حوزه علوم مهندسی- ارائه نمایه مقالات شامل عنوان، نام مولفان، چکیده، کلید واژه ها و ... به یکی از زبانهای بین المللی رایج مثلاً انگلیسی این امکان را فراهم می آورد که هم گستره اطلاع رسانی تخصصی مقالات افزایش یابند و هم مقالات تقلبی که به نوعی تقلب ترجمه ای در آنها استفاده شده است شناسایی شوند (قبل یا بعد از انتشار).
اما نکته دوم، گاهی اوقات در مقالات حاوی تقلب ترجمه ای یا انواع دیگر تقلب دیده شده است که مولف یا مولفان متقلب در مقاله خود به متن اصلی نیز ارجاع می دهند اما نه به گونه ای که به سادگی مشخص گردد نوآوری یا نتیجه مهم مقاله مربوط به آن متن است. ممکن است به نظر آید این عمل از روی ناشیگری انجام می گردد، اما در اغلب اوقات چنین نیست بلکه آنها سعی می کنند با این عمل داوران را فریب دهند. انگیزه ایشان از چنین اقدامی آن است که داور به تقلبی بودن مقاله شک نبرد و گمان کند تحقیقات مولف یا مولفان مقاله تقلبی در ادامه تحقیقات ارائه شده در متن اصلی است.
به امید حق

پانویس:

1- رجوع کنید به "یادداشتهای یک سردبیر" در وبلاگ استادان علیه تقلب.