یادداشتهای یک سردبیر، یادداشت هفتم: ارسال دوگانه مقاله

به نام خداوند جان و خرد
با سلام و احترام به خوانندگان گرامی

این یادداشت به موضوع ارسال دوگانه مقاله (Double Submission) اختصاص دارد که مفهوم آن ارسال یک مقاله در حال داوری یا پذیرفته شده برای ارائه و/یا ارائه شده و/یا انتشار یافته توسط یک نشریه یا کنفرانس برای داوری در نشریه یا کنفرانس دیگری است. این عمل اقدامی ناشایست از بعد اخلاق حرفه ای محسوب می گردد. خوانندگان محترم توجه دارند که در این مورد برخلاف موارد یاد شده در یادداشتهای قبلی (1) مولف یا مولفان نسبت به تقلب به صورت استفاده غیرمجاز از مقالات دیگران در مقاله تهیه شده خود مبادرت نمی نمایند، بلکه مقاله قبلی خود را به همان صورت یا با اعمال تغییراتی که از بعد علمی مهم محسوب نمی شود برای نشریه یا کنفرانس دیگری ارسال می نمایند.
اغلب نشریات یا کنفرانسهای معتبر علمی در زمان دریافت مقاله از مولفان می خواهند فرم اقرارنامه یا انتقال حق نشر (Copy-Right Form) را تکمیل نمایند، معمولاً این فرم متضمن عباراتی است که با تکمیل و امضاء آن مولف تایید می کند که مقاله ارسالی مبرا از حالت ارسال دوگانه مقاله است، اما حتی عدم وجود چنین فرمی برای یک نشریه یا کنفرانس یا عدم تکمیل آن توسط مولفان اقدام به ارسال دوگانه مقاله را توجیه ننموده و مجاز نمی کند.
متاسفانه درصد ناچیزی از مولفان به صورت ناآگاهانه و یا با عذر این که با محدودیتهایی مواجه هستند مبادرت به این اقدام می کنند. توجیهاتی نظیر محدودیت سنوات تحصیلی و الزام به داشتن مقاله پذیرفته شده برای دفاع از پایان نامه توسط دانشجویان تحصیلات تکمیلی، طولانی بودن زمان فرایند داوری نشریات علمی، فراموش کردن ارسال قبلی مقاله برای مرجعی دیگر، ارسال مقاله توسط یکی دیگر از مولفان برای نشریه یا کنفرانسی دیگر، همه و همه از جمله عذرهایی است که آورده می شود اما هیچیک ناشایستی ارسال دوگانه مقاله را توجیه نمی کند. البته ناکارآمدی برخی ضوابط و مقررات در آموزش عالی به صورت عام و یا برخی دانشگاه ها و مراکز پژوهشی به صورت خاص نیز به این مسئله دامن می زند، اما هیچکدام مجوز قابل پذیرش برای چنین اقدام ناشایستی نمی باشد.
اجازه دهید برخی مثالهای عینی برای این مورد را ذکر کنم تا بیان موضوع روشنتر گردد. این مورد کاوی ها عموماً از مثالهایی آورده می شود که ممکن است در نگاه اول در نظر برخی افراد موجه جلوه نماید:
· ارسال مقاله فرستاده شده/مورد پذیرش/ارائه شده/انتشار یافته یک کنفرانس یا نشریه برای یک کنفرانس یا نشریه دیگر با توجیه آن که جزئیات بیشتری در مقاله نشریه آورده شده است (بدون ذکر این موضوع در مقاله ارسالی).
· ارسال مقاله فرستاده شده/مورد پذیرش/ارائه شده/انتشار یافته یک کنفرانس یا نشریه برای یک نشریه کنفرانس یا نشریه دیگر با توجیه آن که زبان مقالات متفاوت است، برای مثال یکی فارسی و دیگری انگلیسی است. (بدون ذکر این موضوع در مقاله ارسالی).
· ارسال مقاله فرستاده شده/مورد پذیرش/ارائه شده/انتشار یافته یک کنفرانس یا نشریه برای یک کنفرانس یا نشریه دیگر با توجیه آن که مجموعه مقالات کنفرانس یا مقالات نشریه اول به سهولت برای برخی افراد مثلاً هموطنان ایرانی در دسترس و یا قابل استفاده نیست (بدون ذکر این موضوع در مقاله ارسالی).
شاید در نگاه اول برخی از این موارد در نظر خوانندگان محترم مثالهایی ذهنی بشمار آید، اما چنین نیست. شاید به نظر عجیب بیاید اما با مواردی مواجه بوده ام که مولف در توجیه اقدام خود استدلال کرده که چون برخی کارشناسان ایرانی به زبان انگلیسی تسلط ندارند، مقاله ای مشابه مقاله انگلیسی انتشار یافته توسط خود را با تغییراتی کمب به زبان فارسی آماده کرده و برای نشریه ارسال داشته است تا مورد استفاده ایشان قرار گیرد.
البته این موضوع که تحقیق انجام شده به صورت مقاله برای کنفرانس یا نشریه فرستاده شده/مورد پذیرش/ارائه شده/انتشار یافته پس از توسعه بیشتر به صورتی که از دید متخصصان امر متفاوت یا کاملتر تشخیص داده شود برای کنفرانس یا نشریه دیگری ارسال شود امری کاملاً پذیرفتنی و مقبول است، اما در همین حالت نیز اخلاق حرفه ای حکم می کند برای اطلاع مخاطبان و نیز برای رفع هر گونه شائبه موضوع در مقاله دوم به وضوح تصریح شود.
همچنین کنفرانسهایی علمی وجود دارند که با هماهنگی برخی نشریات معتبر علمی اعلام می نمایند مقالات برگزیده کنفرانس را در نشریه انتشار خواهند داد. در چنین موردی بعضاً با علم مدیران و داوران نشریه ممکن است مقالات برگزیده کنفرانس مذکور تنها با جزئیات بیشتر و احتمالاً با داوری مجدد پذیرفته شده و انتشار یابند، بهر حال این اقدام نیز از دید اخلاق حرفه ای کاملاً پذیرفته شده است و به عنوان مشوقی برای مولفان جهت ارسال مقالات با ارزش علمی بیشتر برای کنفرانس استفاده می گردد.
به امید حق
حمیدرضا صادق محمدی

1- رجوع کنید به "یادداشتهای یک سردبیر" در وبلاگ استادان علیه تقلب.