99 درصد علم دنیا رایگان دراختیار ماست: با آن چه کرد هایم؟ - دکتر رضا منصوری

اصل مقاله

من می توانم به شما قسم بخورم: یک نفر
ایرانی از صبح تا موقع خواب، در عالم خیال چه
خدمت های نمایان به وطن می کند، چه مجاهدت ها
در دفاع نوع تصور می کند، چه تجارت های
سودمند می نماید، چه زمین های بایر و ویران را
آباد می کند، چه قنات های جاری قشنگی دایر
می کند؛ لکن، همه خیال است، اساس نیست.

خاطرات تاج السلطنه
به کوشش مسعود عرفانیان، نشر تاریخ ایران،
تهران، چاپ چهارم، 1378

اخیراً گزاره های جالبی از آقای محرابیان، وزیر صنایع، نقل شده است که خیلی ها را به فکر فرو برده است؛ هریک به فکری:

- "چاپ مقالات در مجلات بین المللی فروش رایگان علم است ... که به صاحبان قدرت منتهی می شود."

- "متأسفانه در جامعة علمی نگاهی ایجاد شده، که به صورت نامحسوس و کاملاً سازماندهی شده، علم کشورها را به بهای بسیار ارزان به فروش می رسد."

- "... نظامات علمی در کشورهای مختلف مثل کشور ما تابع ضوابط غلط بین المللی قرار گرفته است که نمونة بارز آن همان چاپ اعضای هیئت علمی در مقالات ISI است."

- "با این کار، علم دانشمندان ایرانی و دانشمندان سایر کشورها در اختیار قدرتی قرار می گیرد که از این قدرت علیه همان کشور استفاده می شود."

بنده که در سا لهای گذشته سهمی در اعمال سیاست های تشویق پژوهشگران به انتشار در سطح بین المللی داشته ام از این گزاره ها بی واسطه بهت زده شدم: مگر می شود مدیران ارشد کشور ما این چنین فکر کنند؟ اولین فکر من این بود که عده ای می خواهند پیشرفت بلامنازع ایران پس از انقلاب را مخدوش کنند.

اما نه! وزیر صنایع که این چنین فکر نمی کند! او هم مانند مدیران ارشد دیگر کشور رشد و توسعة ایران و عزت ایران را می خواهد.پس چرا اینگونه صحبت می کند؟ کمی تأمل مرا یاد پیچیدگی دنیای مدرن، پیچیدگی مفهوم علم مدرن، و نیز پیچیدگی رابطة میان علم، دانش فنی، و رشد اقتصادی و سیاسی کشورها انداخت. بسیار ممارست و زمان می خواهد که ما جهان سومی ها ذهن های پیچیده پیدا کنیم و راه حل های بسیط برای مسئله های پیچیده مطرح نکنیم. مسئلة ما ناتوانی در رشد صنعتی و تولید فناوری و برقراری رابطه میان علم و فناوری و تجارت و کسب و کار است. این مسئلة بسیار پیجید ه ای است که کمتر کشوری موفق به حل آن شده است. تمام کوشش خیرخواهان و ذهن های پیچیدة ایرانی از ابتدای انقلاب تاکنون دستاوردهایی داشته است که شاهد آن هستیم، اما هنوز از آن راضی نیستیم. هنوز در این زمینه در ابتدای راه هستیم! پس اگر بعضی ها راه حل های ساده برای این مسئلة پیچیده پیشنهاد می کنند تعجب نکنیم؛ اگر عیب های بخش خود را به حساب پژوهشگران دانشگاهی می گذارند ناراحت نشویم. اینها همه از روی خیرخواهی کسانی است که به پیچیدگی دنیای مدرن و مفاهیم آن عادت نکرده اند.

بگذارید این پیچیدگی ها را با چند سؤال و چند عدد بیان کنم: می دانیم علم نوین چیست؟ می دانیم دانش فنی چیست؟ می دانیم مالکیت معنوی چیست؟ می دانیم ایران چند مقالة بین المللی در سال منتشر می کند؟ می دانیم جهان، بیگانگان، و قدرت های بیگانه چند مقاله منتشر می کنند و در اختیار ما قرار می دهند؟ می دانیم چرا ما نمی توانیم از این علم بیگانگان به نفع خودمان و به نفع صنعت خودمان استفاده کنیم؟ می دانیم چرا دشمنان ما علم خود را رایگان در اختیار ما قرار می دهند؟ چرا وزات صنایع از این همه علم رایگان روی زمین ریخته به نفع کشور استفاده نمی کند؟

تولید علم جهانی در سال 2008 حدوداً 2 میلیون مقاله بوده است. یک درصد آن می شود حدود بیست هزار مقاله! سهم ایران در سال 1387/2008 حدود 16000 یعنی کمتر از یک درصد بوده است! آمریکا به تنهایی 18 درصد علم دنیا را در آن سال تولید کرده است و همه را هم تماماً دراختیار ما می گذارد! در اختیار ما می گذارد تا اگر توانستیم به فناوری تبدیل کنیم و به دنیا بفروشیم! چرا وزارت صنایع از این 99 درصد علم دنیا برای تولید فناوری استفاده نمی کند؟ چرا ما در استفاده از این علم رایگان بر زمین ریخته ناتوانیم؟

وزارت صنایع برای استفاده از این ثروت انبوه چه تمهیدی اندیشیده است؟ به توبره کشیدن خاک ایران که هنر نیست! سیلیس را تنی 100 دلار بفروشیم و شیشة اپتیک را بسیار گران تر کیلوئی 1000 دلار بخریم؟ مگر نه اینکه دو دانه شیشة عینک چند گرمی را به قیمت 100 دلار می خریم! وزارت صنایع توضیح دهد چه کرده است! مگر همین دانشگاهیان نبودند که بیست سال پیش دانش فنی تولید شیشة اپتیک را در ایران به دست آوردند اما وزارت صنایع نه تنها کمکی به تولید این شیشه نکرد که مانع هم شد؛ هنوز هم راه باز است: این گوی و این میدان! خاک ایران را به توبره نکشیم؛ کارشناسان وزارت صنایع مثال های فراوان دیگری از این به توبره کشیدن خاک ایران دارند! انتشار مقاله های ISI را تقبیح نکنیم که این ره به جایی نخواهد برد! نه از 99 درصد علم دنیا می توانیم استفاده کنیم و نه حتی از دانش فنی تولیدشده در ایران که به صورت مقالة ISI درنمی آید و دانشگاهیان با آن ارتقاء دانشگاهی هم نگرفته اند!

واقعیت این است که ما نه علم را می شناسیم، نه مفهوم دانش فنی را درست درک کرده ایم. آنچه کشورها و بنگاه های اقتصادی رایگان به کسی نمی دهند دانش فنی است نه علم! بنابر تعریف جدید، علم هنگامی علم است که در چارچوب "گفتمان علمی" به صورت ارائة مقاله در همایش های ملی و بین المللی و یا انتشار در مجلات در "اجتماع علمی" مطرح و به بحث گذاشته شود، وگرنه هنوز علم نیست و تولید علمی تلقی نمی شود.

همکاران پژوهشی سخت کوش نگران نباشند. بی دغدغه به کار خودشان ادامه دهند و راه انتشار یافته هایشان را در اجتماع علمی ملی و بین المللی به هرصورت ممکن بجویند! ما باید این مرحلة "مشق علم" را همراه با افزایش تولید مقالات ادامه دهیم، تا پس از گذر از این "دورة مشق" به مرحلة تولید علم وارد شویم و با حضور بین المللی نقش خودمان را در جهان و وظیفة خودمان را نسبت به مردم کشورمان ادا کنیم. آینده ارزش این زحمات را درک خواهد کرد. و البته امیدوار باشیم نسل بعدی مدیران کشور ما هم به نقش خود بهتر واقف شوند و راه تولید دانش فنی و تجاری سازی این دانش را هموار سازند؛ از خود بصیرت نشان بدهند و بصیرت دیگران را با سپر ولایتی دفع نکنند!

والذین جاهدافینا لنهدیهم سبلنا.

رضا منصوری
تیرماه 1389

پ.ن: 1. ابن بادداشت را دکتر منصوری برای چاپ ابتدا به ایسنا ارسال کردند که آن خبرگزاری از انتشار آن خودداری کرد.

2. با شگفتی تمام بلافاصله پس از پست این یادداشت کاملا علمی این بلاگ فیلتر شد.